Category: Events

May 28^th, 2017
8^th Forum, Skopje
Guest Speaker: Ms. Artan Sadiku
Theorist and activist

Struggles of Skopje: Solidarity and modernism against the ethno-baroque

Skopje dates from the Illyrian period, but the greatest growth was after the devastating earthquake of the year 1963. It was then called the city of solidarity, as 135 states were engaged in its reconstruction. The new urban plan saw this city as a common space, a collective concept without considering the individual. After totalitarianism, business and political interests began to transform Kenzo Tange’s project by building facilities in any free public space. Skopje experienced the social innovation that was launched by the Old Bazaar, a dead part of the city, where after opening a cafeteria by informal groups in 2008, there are 17 festivals today in this area. Years later the government intervened by bringing a curriculum to revitalize the Old Bazaar. This also changed the ethnic dynamics within the city.

The project “Skopje 2014” was launched by the local government in 2010. Still without realizing the promised economic renewal of the country, it was seen as a good reason to revitalize the issue of national identity. The government tried to eradicate the identity from Slavic and place it in antiquity and Alexander the Great. The modernist view of Skopje shifted into a neo-baroque and neo-classical style. The city is full with too many statues, only in the main square there are 146 statues! The model of the traditional Ohrid houses, which was used to erect cubic buildings under the Kenzo Tange plan in 1963, now was made of gypsum facades. This was tragic, because it cost over 1.1 billion Euros, in a time when Macedonian annual budget is about 3 billion Euros! Architecture students protested the first, but the government together with the church organized counter protests with people who raped students. While in the 2016 protest, buildings were shot in paint.

The Albanian response to this project was Skanderbeg Square, a concrete structure 10-15 m high. Using millions of tons of concrete in the old part of the city, a fact that does not fit with the local/traditional architecture, this destroys the appearance of the city, and is unusable, because you have to climb a ladder in order to reach the square!

And now that the government has changed, the main discussion is how much the demolishing of these facilities should cost.

Question: What if the new government says the cost of dismantling is unbearable?

Perhaps the people themselves will begin to spoil it and it does not cost much, because taking the sculpture of Alexander the Great needs only one rope. But this is not a technical approach, because these facilities are part of a larger social master plan, which includes changes in curricula, and so on. “Skopje 2014” has created a new ideological discourse and new generations are identified with this creed and realistic project at the same time.

---

Betejat e Shkupit: Solidariteti dhe modernizmi kundër etno-barokut

Shkupi daton nga periudha ilire, por rritjen më të madhe e pati pas tërmetit shkatërrues të 1963. Atëherë u quajt qyteti i solidaritetit, pasi 135 shtete u angazhuan në rindërtim. Plani i ri urbanistik e shihte qytetin si hapësirë të përbashkët, një koncept kolektivist pa konsideruar individin. Pas totalitarizmit, interesat mes biznesit dhe politikës nisën ta tjetërsojnë projektin e Kenzo Tange-s, duke ndërtuar objekte në çdo hapësirë të lirë publike. Shkupi përjetoi inovacionin social që nisi nga Çarshia e Vjetër, një pjesë e vdekur e qytetit, ku pas hapjes së një lokali nga grupe joformale në 2008, sot mbahen 17 festivale. Atëherë qeveria ndërhyri duke sjellë një planprogram për ta rivitalizuar Çarshinë e Vjetër. Kjo ndryshoi edhe dinamikën etnike brenda qytetit.

Projekti “Shkupi 2014” qeveria e kaluar e nisi më 2010, sepse pas 8 vjet qeverisjeje nuk gjente më arsye ekzistence. Pa realizuar rilindjen e premtuar ekonomike të vendit, u gjet oportune rihapja e çështjes së identitetit kombëtar. Ata u përpoqën të çrrënjosin identitetin nga sllavizmi dhe ta vendosin atë te antikiteti dhe Aleksandri i Madh. Pamja moderniste e Shkupit u kthye në neo-baroke dhe neo-klasike. Vetëm sheshi ka 146 statuja! Modeli i shtëpive tradicionale të Ohrit, që u përdor për ngritjen e ndërtesave kub sipas planit të Kenzo Tange-s në 1963, u mvesh me fasada gipsi. Kjo ishte tragjike, sepse kushtoi mbi 1.1 miliardë euro, kur Maqedonia e ka buxhetin vjetor rreth 3 miliardë euro! Studentët e arkitekturës protestuan të parët, por qeveria bashkë me kishën organizoi kundërprotestë me njerëz që i dhunuan studentët. Ndërsa në protestën e 2016, ndërtesat u gjuajtën me bojë.

Përgjigjja shqiptare për këtë projekt ishte sheshi “Skënderbeu”, një structure betoni 10-15 m e lartë. U hodhën miliona ton beton në pjesën e vjetër të qytetit, çka nuk shkon me arkitetkturën, zhduk pamjen dhe është e papërdorshme, sepse duhet hipur me shkallë për t’u ngjitur në shesh!

E tani që qeveria është ndërruar, diskutimi kryesor është se sa të kushtojë çmontimi i këtyre objekteve.

Pyetje: Po nëse qeveria e re thotë se kostoja e çmontimit është e papërballueshme?

Ndoshta vetë njerëzit do të fillojnë t’i prishin dhe kjo nuk ka shumë kosto, sepse të heqësh Aleksandrin duhet vetëm një litar. Por kjo s’ është qasje teknike, sepse këto objekte janë pjesë e një masterplani më të madh shoqëror, që përfshin ndryshimet në planprogramet mësimore etj. “Shkupi 2014” ka krijuar diskurs të ri ideologjik dhe gjeneratat.

May 13^th, 2020
6^th Forum, Prizren
Guest Speaker: Mr. Hajrullah Çeku
Civil society activist

Their Prizren and Our Prizren

Until 2006 there was no reaction to the degradation of the city, not only in Prizren but also in other centers of Kosovo. We all knew that the price of any opposition to construction companies closely related with political parties, with local and central government would have great consequence. Immediately after the war, in 2000, it was a case that determined the urban dynamism and activism in Kosovo. The one we refer to as the first urban post-war activist in Kosovo, is the former director of urbanism in Municipality of Pristina, a public opponent of the development of these companies, but also of their policy to destroy Pristina. But in 2000 he was killed. We still do not know who did the act, but we know something well: the goal was not the director of urbanism as an individual, but the message for the whole society, an illustration of what we would expect if we oppose these groups. Unfortunately, they succeeded.

For several years, the construction sector was the sector that circulated mostly incomes in cash in the Kosovo economy, we are not talking here about millions, but for billions referring to more constructions that very often are done in protected areas of cultural and natural heritage, destroying something that is protected by law. This continued for several years and in reality there was no opposition in Kosovo. In 2006, when we started the organization and began photographing illegal constructions or the degradation of monuments with the aim to publish them, this action was considered revolutionary, although it was not. It was a very simple thing; we took photos, measured the monuments where there were specific cases and just published them. This was called something between the courageous and the naive and so has really started our journey since 2006.

Question: How does the management of cultural monuments work in Prizren and why does not it intervene to save them somewhat?

There are two levels of decision-making in relation to the permits issued for cultural heritage areas: Ministry of Culture and the Municipality, which is the last office that provides the applicant with a permit. There are over 20 laws and institutional mechanisms that Kosovo has for heritage protection, but construction is the sector that has the least accountability in Kosovo. In the end, they are the owners of traditional houses that in one form or another are forced to cooperate with this kind of organized crime; first, they are pretty much attracted by the very good offers of businesses and secondly, many traditional houses have many co-owners because they are homes built 200 years ago, families have grown up, and now that house belongs to 5 to 6 families in the same time and for them the best solution is to give their house in the hand of a constructor company.

---

Prizreni i Tyre dhe Prizreni Jonë

Deri në vitin 2006 nuk kishte asnjë lloj reagimi ndaj degradimit të qytetit, jo vetëm në Prizren, por edhe në qendra të tjera të Kosovës. Të gjithë e dinim se çmimi i çfarëdolloj kundërshtimi ndaj kompanive të ndërtimit të lidhura ngushtë me partitë politike me qeverisjen lokale dhe qëndrore, është me pasoja të mëdha. Menjëherë pas luftës, më 2000, një rast përcaktoi dinamizmin e aktivizmin urban në Kosovë. Ai që ne i referohemi si aktivisti i parë urban i pasluftës në Kosovë, ish-drejtori i urbanizmit i Komunës së Prishtinës, kundërshtar publik i lëvizjeve të para të kompanive dhe i politikës për ta shkatërruar Prishtinën. Por në vitin 2000 ai u vra. Ende nuk dihet kush e kreu aktin, por diçka e dimë mirë: qëllimi s’ishte drejtori i urbanizmit si individ, por mesazhi për të gjithë shoqërinë, ilustrimi se çka na pret nëse kundështojmë këto grupe. Edhe kanë qenë të sukseshëm, fatkeqësisht.

Për disa vite me radhë, ndërtimi ishte sektori që qarkullonte më së shumti cash në ekonominë e Kosovës. Nuk po flasim për miliona, por për miliarda, po flasim për më shumë ndërtime, shumë shpesh në zona të trashëgimisë e natyrës, duke shkatërruar diçka që ishte në mbrojtje ligjore. Kjo vazhdoi për disa vite dhe realisht në Kosovë nuk pati kurrëfarë kundërshtimi. Në vitin 2006 kur e nisëm organizatën dhe filluam t’i fotografonim ndërtimet pa leje ose degradimin e monumenteve vetëm për t’i publikuar, ky veprim u quajt revolucionar edhe pse nuk qe i tillë. Ishte një gjë shumë e thjeshtë, i fotografuam, i matëm aty ku kishte tejkalime dhe vetëm i publikuam. Kjo u quajt diçka mes të guximshmes dhe naives dhe kështu ka nisur realisht rrugëtimi ynë që prej vitit 2006.

Pyetje: Si funksionon në Prizren menaxhimi i monumenteve të kulturës dhe pse nuk ndërhyhet për t’i shpëtuar sadopak ato?

Janë dy nivele të vendimmarrjes në raport me lejet që lëshohen për zonat e trashëgimisë kulturore: Ministria Kulturës de Komuna, e cila është zyra e fundit që pajis me leje aplikuesin. Janë mbi 20 ligje dhe mekanizma institucionalë që ka Kosova për mbrojtjen e trashëgimisë, por ndërtimi është sektori që ka më së paku llogaridhënie në Kosovë. Në fund janë pronarët e shtëpive tradicionale, që në një formë a në një tjetër detyrohen të bashkëpunojnë me këtë lloj krimi të organizuar. E para, ata janë goxha të joshur nga ofertat shumë të mira të bizneseve, e dyta, shumë shtëpi tradicionale kanë shumë bashkëpronarë, sepse janë shtëpi të ndërtuara para 200 vitesh, familjet janë rritur, e tashmë ajo shtëpi i takon 5 – 6 familjeve në të njëjtën kohë.

May 6^th, 2017
5^th Forum, Pristina
Guest speaker: Mrs. Eliza Hoxha
Urban planner & artist

Women and the City

When we analyse the performance of cities not only in our local perspective but also in global context, stories are usually written by men, cities are built by men, and decisions are taken by men. The reasons for this are numerous, but mainly because the woman has belonged mostly to the home space. However, this has started to change. Today, thinkers go beyond what Henry Lefevre wrote, pointing out that apart from the right to the city, during its development and change, we develop and change ourselves. That is why in 1994 was established the European Charter on Women’s Rights in the City. However, the presence of women in institutions of decision-making in Kosovo, addressing the problems of the city, is very poor. Not always their presence in decision-making is in such level because of non-respecting of the gender quota sanctioned in the laws of the country, but also because of the lack of human resources, meaning women prepared for this field.

On the other hand, the inclusion of women living in a very religious environment is also difficult, especially if this religion is Islam. If we need to organize separate meetings with the community, we have to come to know it and get the best out of it. Thus, in such a separate meeting with the community in a village of Kosovo, the men rightly required the way to school, while at the meeting with women sought to have a separate school and that’s because beyond the women, they try to address the needs of the people that care about. When a woman is part of the process, she brings the other half of the confession that is often lacking. In Kosovo, even that the law requires women to be part of decision-making processes, generally the plans are compiled from offices and the community is called when the planning process is over and the feedback of people is less relevant in this stage. Let’s not forget that a space planning is considered successful when women’s participation is 50%.

Question: Kosovo’s experience, but also the Albanian one, has shown that not always the implementation of the law on women representation in institutions has brought the right people. How can this be solved?

Personally, I am a proponent of professional merit, but it happens that despite this, an individual does not perform well. The Electoral law defines Kosovo as a single electoral zone and this damages the cause because female professional potentials are not proposed to citizens and consequently in municipal assemblies, the real voice of citizens is missing. Maybe this law needs to be changed.

---

Gratë dhe Qyteti

Kur analizojmë ecurinë e qyteteve jo vetëm në hapësirën tonë, por edhe në botë, zakonisht historitë janë të shkruara nga burrat, qytetet janë ndërtuar nga burrat, vendimet janë marrë nga burrat. Arsyet për këtë janë të shumta, por kryesisht sepse gruaja i ka takuar më së shumti hapësirës së shtëpisë. Megjithatë, kjo gjë ka filluar të ndryshojë. Mendimtarë të sotëm shkojnë përtej asaj që shkruante Henry Lefevre, duke theksuar se përveç të drejtës mbi qytetin, gjatë zhvillimit dhe ndryshimit të tij, zhvillojmë dhe ndryshojmë edhe veten tonë. Prandaj në vitin 1994 u miratua Karta Europiane për të Drejtat e Grave në Qytet. Mirëpo prania e grave në institucionet vendimmarrëse në Kosovë, ku adresohen problematikat e qytetit është shumë e varfër. Jo gjithmonë kjo prani është e tillë për shkak të mosrepsketimit të kuotës gjinore të sanksionuar në ligjet e vendit, por edhe për shkak të mungesës së resurseve, dmth, të grave të përgatitura për këtë fushë.

Nga ana tjetër, vështirësi paraqet edhe përfshirja e grave që jetojnë në një mjedis shumë religjioz, e sidomos nëse ky religjion është islami, ne duhet të organizojmë takime të ndara me komunitetin, për t’i njohur dhe për të marrë më të mirën prej tij. Kështu, në një takim të tillë të ndarë me komunitetin në një fshat të Kosovës, burrat kërkuan me të drejtë rrugën deri në shkollë, ndërsa në takimin me gratë, ato kërkuan të kenë një shkollë më vete. Dhe kjo vjen sepse përtej vetes, ato mundohen të adresojnë nevojat e njerëzve për të cilët kujdesen. Kur gruaja është pjesë e proceseve, ajo sjell gjysmën tjetër të rrëfimit që shumë shpesh mungon. Në Kosovë, ehde pse ligji kërkon që gratë të jenë pjesë e proceseve, në shumicën e rasteve, kompanitë e kontraktuara nga komunat, nuk lodhen as t’i identifikojnë apo analizojnë nevojat e komuniteteve, por i bëjnë planet nga zyrat dhe komuniteti thirret në fund kur procesi i planifikimit ka mbaruar dhe kur ndikimi i njerëzve në këtë proces. Të mos harrojmë se një hapësirë konsiderohet e suksesshme kur pjesëmarrja e grave në të është 50%.

Pyetje: Përvoja e Kosovës, por edhe e Shqipërisë ka treguar se jo gjithmonë zbatimi i ligjit për përfaqësimin e grave në institucione ka sjellë njerëzit e duhur. Si mund të zgjidhet kjo?

Personalisht jam ithtare e meritës profesionale, por ndodh që edhe pavarësisht kësaj, nuk performon si duhet. Ligji Zgjedhor e përcakton Kosovën si një zonë të vetme zgjedhore dhe kjo e dëmton kauzën, sepse potencialet e mundshme profesionale femërore nuk u propozohen qytetarëve dhe për rrjedhojë në kuvendet komunale mungon zëri i vërtetë i qytetarëve. Ndoshta ky ligj duhet ndryshuar.

April 28^th, 2017
4^th Forum, Belgrade
Guest speaker: Prof. Ivan Kucina
Architect

Commoning the Uncommoness – Developing Urban Commons in the Post Socialist City

Post socialist city meaning is elaborated a lot in different theories also among urbanists, but more from sociologists and experts from human sciences. It is a recent term that urbanist started to use, because they are all the time engaged in the urban transformation, somehow they neglect the political transformation, because they treat themselves like the technocratic elite, which is just following the orders of politicians. Socialist ideology was run by the Communist Party, but communism never came, that’s why I cannot call this post-communist city, because communism was the promised future not the reality we were living, which was socialism. And socialism was just a transition period between capitalism and communism in which all the contradictions of this tool were mixed and confronted until they should purified.

There is a kind of relation between the city administration, sometimes is the government and the developers in order to provide profits, and the City Planning from the social methodology went into business methodology. When we face post socialist cities today, we see something like the new Belgrade, that was planned as a modernist city during the socialist time, but after the transformation period which lasts already for 25 years, the new individual buildings that are completely unrelated to each other. There is not anymore integrity within the city. There is nothing human in that. In theory in a document of the United Nation describes the urban development in the next 20 years, but this kind of development which we face in the post socialist city is unsustainable, because it excludes society and tends to disintegrate the city.

Sava Mala, a neighbourhood on Sava River in Belgrade is the illustration of this uneven development of the city. It was neglected since the WWII, no one ever wanted to live there. The cultural center grad were the first ones who came in 2009. They’re still running a bar, their main recourse of finance, but also exhibition and conference space. This started to attract a lot of young people in Sava Mala. We developed a long-term strategy based on bottom-up initiatives, the key points of this strategy are all based on the sharing of knowledge, actions and visions. However, the city authorities didn’t want to collaborate with us, they want to collaborate with Emirate States, to build a Belgrade waterfront, to bring there 20 000 people.

Question: Do you feel nostalgic about socialism period?

Not really, I am not nostalgic, I am all the time proactive and prospective, so I am not looking back too much.

Question: What is common by your point of view?

Common is not private or public, is the third stadium, it could be developed on private or public property and is based on the sharing of responsibilities.

Question: What were your mechanisms to pressure the local government to get them involved during your work?

All these projects were like open for collaboration with municipality. I went on the meetings, I gave them all the papers, but they didn’t take part into this. There is a big gap between the experts and citizens, I believe citizens know a lot, there are things they don’t know. I also believe that experts know something and there are things they don’t know. So, they have to learn from each-other.

---

Përbashkëtimi i të Papërbashkëtës – Drejt Zhvillimit të të Mirave Urbane në Qytetin Pas-Socialist

April 21^st, 2017
3^rd Forum, Mitrovica
Guest speaker: Prof. Dr. Nexhmedin Spahiu
mathematician and politicologist

Mitrovica – the fall of a city

18 years ago, the UNMIK chief of that time, later the Minister of Foreign Affairs of France – Mr. Bernard Kouchner, invited me to speak to the Security Council (which?) about the history of the city of Mitrovica. We were on Ibri River Bridge, when a call came from New York to the chief of Security Council and asked for his location. So, the conversation was interrupted and he replied: I am on the most famous bridge in the world.

The feeling that you are on the world’s most famous bridge for a moment seems a good feeling, but in fact for the residents it is not always fun; this most famous bridge can be a reason for sacrifice, disasters or tragedy. Not clear. The following 18 years proved exactly this.

The importance of a city is emphasized from rivers passing nearby, their size, and distances to the lake or the sea. Mitrovica has 4 rivers and is located near the lake from which more than half of Kosovo is supplied with water. The city’s age and cultural heritage is another factor. In Kosovo, only two cities have castles; Mitrovica and Prizren, as well as two towns, Vushtrri and Novobërdë. Mitrovica is the most important city for the geopolitical and geostrategic aspects, and therefore it is not a coincidence that when Serbian forces withdrew from Kosovo, they remained just there, in this city. Only in Mitrovica was a guerrilla war within the city, except Rahovec. Massacres were made all over the city and about 70% of homes were burned. After the war, French forces did not allow Albanians to return to their homes in the north, while Serbs who fled from other parts of Kosovo occupied the homes of Albanians. Later it was done their gradual return, but on 2nd of February 2000 followed a massacre between Albanians and Serbs and the city was emptied and divided into two ethnic lines: Serbs in the north and Albanians in the south.

The ruin of the city came gradually. Going back in its past, Mitrovica began to grow after World War II, but its growth and industrialization begins its ugliness, especially after the last war, when the majority population takes over power and thinks that it can develop the city in the best possible way: the opposite happened.

Question: Is French KFOR the real genesis of the division of the city?

It is the great policy, the French KFOR, but it is no longer. If the state of Kosovo will ever function, it will start from Mitrovica. Its rise depends precisely on Mitrovica, thanks to its resources.

Question: You talk with no patriotic-nationalist emotions when you mention Serbs and Albanians, but how do you feel experiencing the ruin of your city?

Before liberation we thought that every evil came from the invaders. Now, 18 years after being liberated with the help of the world, not only by bombing Belgrade, but also by giving us money, we see that not only the Serbs were guilty for the situation, but ourselves as well.

---

Mitrovica – rënia e një qyteti

18 vite më parë, shefi i UMNIK, më vonë Ministri i Jashtëm i Francës, Bernard Kouchner, më ftoi t’i flas Këshillit të Sigurimit për historikun e qytetit të Mitrovicës. Gjendeshim mbi Lumin Ibrër, kur një telefonatë i erdhi Kryetarit të Këshillit të Sigurimit nga New York-u dhe e pyeti se ku ndodhej. Biseda u ndërpre e ai u përgjigj: Jam në urën më të famshme në botë.

Ndjesia se ndodhesh në urën më të famshme në botë duket për një çast e mirë, por për banorët nuk është gjithmonë kënaqësi, mund të jetë sakrificë, fatkeqësi, fat tragjik. 18 vitet e mëvonshme e vërtetuan këtë.

Një qytet e bëjnë të rëndësishëm lumenjtë që kalojnë pranë, madhësia e tyre, afërsia me liqenin apo me detin. Mitrovica ka 4 lumenj dhe ndodhet pranë liqenit nga i cili furnizohet më ujë më tepër se gjysma e Kosovës. Vjetërsia e qytetit është një tjetër faktor. Në Kosovë vetëm dy qytete kanë kala, Mitrovica dhe Prizreni, si dhe dy qyteza, Vushtria dhe Novobërda. Mitrovica është më I rëndësishmi nga aspekti gjeopolitik e gjeostrategjik dhe prandaj s’është rastësi, që kur forcat serbe u tërhoqën nga Kosova u ndalën aty. Vetëm në Mitrovicë u bë luftë guerrile brenda qytetit, përjashto Rahovecin. U bënë maskara dhe rreth 70 % e shtëpive u dogjën. Pas luftës, forcat franceze nuk u lejuan shqiptarëve kthimin në shtëpitë e tyre në veri, ndërsa serbët, të cilët iknin nga pjesët e tjera të Kosovës zunë shtëpitë e shqiptarëve. Më vonë u bë një kthim gradual i tyre, por më 2 Shkurt 2000 një masakër mes shqiptarëve dhe serbëve e zbrazi dhe e ndau qytetin në vija etnike: serbët në veri, shqiptarët në jug.

Rrënimi erdhi gradualisht. Mitrovica filloi të rritet pas Luftës II Botërore, por me industrializimin filloi dhe shëmtimi i tij, e sidomos pas luftës së fundit, kur popullsia shumicë mori pushtetitn dhe mendoi se mund ta zhvillojë qytetin në mënyrën më të mirë të mundshme. Ndodhi e kundërta.

Pyetje: A është KFOR-i francez gjeneza e vërtetë e ndarjes së qytetit?

Është politika e madhe, KFOR-i francez, por ai nuk është më. Nëse shteti i Kosovës do të funksionojë ndonjëherë, do të fillojë nga Mitrovica. Ngritja e tij varet pikërisht nga Mitrovica, nga resurset e saj.

Pyetje: Ju flitni pa emocione patriotike-nacionaliste kur përmendni serbët e shqiptarët, por si ndiheni duke përjetuar rrënimin e qytetit tuaj?

Para çlirimit mendonim se çdo e keqe vinte nga pushtuesit. Tash, 18 vjet pasi u çliruam me ndihmën e botës, jo vetëm duke bombarduar Beogradin, por edhe duke na dhënë parà, shohim që nuk paskan qenë veç serbët fajtorë, por paskemi qenë edhe ne.

April 8^th, 2017
1^st Forum, Kotor
Guest speaker: Mrs. Aleksandra Kapetanović
Conservation architect

Community challenges and activities in a World Heritage Site – case of Kotor

Architects are not taught in school to work closely with the community, and somehow we felt that this is the only way. So from the early beginning we started to work closely with the local community in the area that we were working. To do different projects and to contribute in the quality of life of the community, reminded us that we are part of that community.

Kotor is a historical town, its old territory is inscribed in the UNESCO heritage list, and is one of the three sites in Montenegro. Kotor is in the list from 1979. Kotor has only 20 000 inhabitants, but in the last years there is a big pressure in all the Montenegrin cost, including Kotor. People are selling their flats, because the prices are going very high and they are moving outside. Now, instead of inhabitants, are more and more apartments and hotels in the town. Streets and square are covered with coffee shops. We are losing our public spaces, we have now squares that are transformed into streets.

In the last years, Kotor became attraction of mass tourism and is in the route of the cruise ships going around Mediterranean, creating a chaos in our town. When the big number of tourists comes immediately in the town it is really problematic for the functioning of the town.

In the last decade there was a big construction activity in the entire Montenegrin coast. Due to this excessive and uncontrolled urbanization, we have from 2003 recommendations from UNESCO, expressing concern about uncontrolled urbanization that can influence negatively the universal value of the site.

One of the biggest problems now is that the planning system is very weak. We have bad plans supporting this type of development. These building constructions are not for the local inhabitants, but apartments for tourism. As an example, the new constructions in Kostanjica, opposite Perast and St. George and Our Lady of the Rocks islands.

Question: What was the UNESCO reaction for the constructions in Kostanjica?

It is still an upon issue, last June in Istanbul, it was World Heritage Committee meeting, and there was decision given from UNESCO to take from Montenegro to prepare heritage impact assessments. Those assessments that are analysing that negative impact of the development process in the heritage values effects in all area, including specifically small parts of Kostanjica and some others. It is clear from the report of UNESCO Mission in 2013 that what happened there it is not good, but what is a bigger problem, there are new plans for giving more constructions in that area, so that’s why they asked us before constructing anything that we need to make those heritage impact assessments.

Question: What were the instruments you used since the beginning to push the community to get more engaged?

With all the activities that we are implementing we try to have them very participatory, we are doing studies on heritage, and we ask people living there to tell us what they think is very rare, valuable and organizing all these different activities in these areas that are used by local community, like these concerts on the hill, we were impressed when so many people came. Inviting these people and talking about these issues to raise awareness about these issues. Step by step people will start to participate.

---

Sfidat dhe aktivitetet e komunitetit në një sit të Trashëgimisë Botërore – rasti i Kotorit

Shkolla nuk i mëson arkitektët se si të punojnë ngushtë me komunitetin, por gjithsesi ne e ndjemë se kjo është e vetmja mënyrë. Prandaj që herët ne filluam të punojmë ngushtë me bashkësinë lokale në zonën ku ishim operonim. Puna për projekte të ndryshme dhe kontributi në cilësinë e jetës së komunitetit, na kujtoi se jemi pjesë e atij komuniteti.

Kotori është një qytet historik, territori i tij i vjetër është përfshirë në listën e trashëgimisë së UNESCO-s dhe është një nga tre sitet e tilla në Malin e Zi. Kotori është në listë që nga viti 1979.

Kotori ka vetëm 20 000 banorë, por në vitet e fundit ka një presion të madh në të gjithë bregdetin malazez, përfshirë Kotorin. Njerëzit po shesin banesat e tyre, sepse çmimet e tyre po riten dhe ata po ikin jashtë. Tani, në vend të banorëve, në qytet ka gjithnjë e më shumë apartamente dhe hotele. Rrugët dhe sheshet janë të mbulushura me kafene. Jemi duke humbur hapësirat tona publike, tani kemi sheshe që po transformohen në rrugë.

Në vitet e fundit, Kotori u bë tërheqje e turizmit masiv dhe është në itinerarin e ndalesave të anijeve turistike që përshkojnë Mesdheun, duke sjellë kaos në qytet. Zbarkimi i përnjëhershëm i vizitorëve e bën të vështirë funksionimin e qytetit. Ndërtimet për gjatë gjithë bregdetit të Malit të Zi kanë pasur një aktivitet të madh gjatë dekadës së fundit. Për shkak të urbanizimit të pakontrolluar, në vitin 2013, morëm nga UNESCO rekomandimet ku shprehej shqetësim për urbanizimin e pakontrolluar që mund të ndikojë negativisht në vlerën universale të sitit.

Njëri nga problemet më të mëdha aktualisht është sistemi shumë i dobët i planifikimit. Ne kemi plane të këqija për të mbështetur këtë lloj zhvillimi. Këto ndërtime nuk janë për banorët vendas, por apartamente për turizëm. Një nga shembujt tipikë janë ndërtimet e reja në Kostanjicë, përballë Perastit dhe Shën Gjergjit dhe Zonjës së Ishujve të Shkëmbinjve.

Pyetje: Cila ishte reagimi i UNESCO-s për ndërtimet në Kostanjicë?

Çështja vazhdon. Qershorin e kaluar në Stamboll ishte takimi i Komitetit të Trashëgimisë Botërore dhe UNESCO vendosi që për Malin e Zi të raportohet mbi vlerësimet e ndikimit në trashëgimi. Nga këto vlerësime që po analizojnë del se ndikimi negativ i procesit të zhvillimit ndaj vlerave të trashëgimisë ka ndikim edhe në të gjithë zonën, duke përfshirë veçanërisht pjesët e vogla të Kostanjicës, por jo vetëm. Nga raporti i misionit të UNESCO-s në vitin 2013 është e qartë se ajo që ndodhi atje nuk është e mirë, por që është një problem më i madh. Po ashtu, ka plane të reja për më shumë ndërtime në atë zonë, prandaj ata kërkuan që përpara se të ndërtonim diçka, ne duhet të bëjmë vlerësime të ndikimit në trashëgimi.

Pyetje: Cilat ishin instrumentet që keni përdorur që nga fillimi për të nxitur komunitetin që të angazhohet më shumë?

Ne përpiqemi të kemi sa më shumë pjesëmarrje në të gjitha aktivitetet që organizojmë. Po bëjmë studime mbi trashëgiminë dhe u kërkojmë njerëzve që jetojnë atje të na tregojnë se çfarë mendojnë. Kjo është gjë e rrallë dhe e vlefshme, prandaj kur organizonim aktivitete në ato zona dhe komuniteti lokal angazhohej, ne ishim vërtet të befasuar, sidomos për numrin e tyre të lartë. Duke i ftuar këta njerëz dhe duke folur rreth këtyre çështjeve për rritjen e ndërgjegjësimit, dalëngadalë njerëzit do të fillojnë të marrin pjesë.